Darowizny są formą rozporządzenia majątkiem za życia, z testament opisuje co ma wydarzyć się z majątkiem na wypadek śmierci. Warto wiedzieć, że dokonane za życia spadkodawcy darowizny mogą mieć wpływ na to, jaki spadek ostatecznie przypadnie jego spadkobiercom.
Podsumowanie
- Dokonane za życia spadkodawcy darowizny co do zasady obowiązkowo podlegają doliczeniu do podstawy ustalenia zachowku.
- Darowizny podlegają również zaliczeniu na poczet wartości majątku spadkowego przypadającemu danemu spadkobiercy, spadkodawca może jednak zwolnić spadkobiercę z tego obowiązku.
Darowizna a zachowek
W praktyce spadkodawca może w testamencie zapisać swój majątek innym osobom, niż osoby najbliższe (zstępni, małżonek, rodzice). W takim wypadku najbliżsi spadkodawcy, którzy byliby powołani do dziedziczenia na podstawie ustawy, będą mogły domagać się od spadkobierców pokrycia należnego im zachowku czyli części udziału spadkowego, który przypadłby im na podstawie dziedziczenia ustawowego. Warto wiedzieć, że na wysokość należnego jego najbliższym zachowku mają wpływ dokonane za życia spadkodawcy darowizny
Podstawą ustalania zachowku (substratem zachowku) jest bowiem czysta wartość spadku (czyli aktywa spadku pomniejszone o pasywa – długi spadkowe), powiększona o darowizny dokonane jeszcze za życia spadkodawcy oraz dokonane przez niego zapisy windykacyjne, zarówno na rzecz osób uprawnionych do zachowku, innych osób należących do kręgu spadkobierców ustawowych, jak i osób trzecich.
Spadkodawca nie może wyłączyć określonych darowizn od obowiązku ich doliczenia do wartości spadku dla potrzeb ustalenia zachowku. Taka regulacja ma na celu ochronę osób uprawnionych do zachowku przed niekorzystnym dla nich pomniejszeniem przez spadkodawcę jego majątku jeszcze za życia w drodze darowizn na rzecz osób trzecich, z pokrzywdzeniem osób uprawnionych do zachowku. Dzięki obowiązkowi doliczenia darowizn do wartości spadku z perspektywy uprawnionych nie ma znaczenia, czy spadkodawca określone składniki majątku przeznaczył osobom trzecim w testamencie, czy jeszcze za życia przekazał w formie darowizny, ponieważ takie przysporzenia (z wyjątkiem kilku rodzajów darowizn określonych przepisami kodeksu cywilnego) są wliczane do podstawy ustalenia należnego im zachowku.
Z drugiej strony darowizny dokonane na rzecz uprawnionych do zachowku pomniejszają należny im zachowek, ponieważ darowizny otrzymane przez uprawnionego do zachowku od spadkodawcy podlegają zaliczeniu na poczet należnego mu zachowku bez względu na czas ich dokonania, jeżeli zostały wliczone do podstawy ustalenia zachowku. Ustalając wielkość roszczenia uprawnionego o zachowek, należy więc od ustalonej wcześniej wielkości prawa do zachowku odjąć wartość otrzymanych przez uprawnionego darowizn.
Wpływ darowizny na dział spadku
Dokonane przez spadkodawcę darowizny mają również wpływ na dział spadku, czyli na rozdysponowanie między spadkobierców poszczególnych składników majątku spadkodawcy. Ma to miejsce wyłącznie w przypadkach, w których doszło do dziedziczenia ustawowego i dział spadku następuje między zstępnymi spadkodawcy albo między jego zstępnymi i małżonkiem. W takim wypadku każdy z tych spadkobierców zobowiązany jest zaliczać na poczet schedy spadkowej (wartości majątku spadkowego przypadającego danemu spadkobiercy) otrzymane przez niego od spadkodawcy darowizny i zapisy windykacyjne. Następuje to w ten sposób, że wartość darowizn lub zapisów windykacyjnych dolicza się do spadku lub do części spadku, która ulega podziałowi między spadkobierców zoobowiązanych wzajemnie do zaliczenia, po czym oblicza się schedę spadkową każdego z tych spadkobierców, a następnie każdemu z nich zalicza się na poczet jego schedy wartość darowizny lub zapisu windykacyjnego podlegających zaliczeniu.
Przykładowo jeśli wartość spadku podlegającego działowi wynosi 100.000,00 zł, do dziedziczenia ustawowego powołanych jest dwóch zstępnych, a jeden z nich otrzymał za życia spadkodawcy darowiznę w wysokości 20.000,00 zł, scheda spadkowa każdego z nich wyniesie 60.000,00 zł. Obdarowany w ramach działu spadku otrzyma jedynie 40.000,00 zł, ponieważ otrzymana przez niego darowizna zostanie zaliczona na przypadającą mu część majątku spadkowego.
Doliczenie do schedy spadkowej bez wpływu na zachowek
Celem doliczania darowizn do schedy spadkowej jest to aby w braku odmiennej woli spadkodawcy, wszyscy zstępni i małżonek otrzymali nieodpłatne świadczenia z majątku spadkodawcy w wysokości, jaka wynikałaby z zasad dziedziczenia ustawowego.
Główna różnica między przepisami o zaliczaniu darowizn na potrzeby działu spadku i zachowku polega na tym, że w przypadku działu spadku spadkodawca może swoim oświadczeniem (zamieszczonym np. w treści darowizny lub testamentu) obowiązek takiego zaliczenia wyłączyć, podczas gdy w przypadku przepisów o zachowku zaliczanie darowizny jest obowiązkowe i nie może zostać wyłączone wolą spadkodawcy.
Zwolnienie z obowiązku doliczenia darowizny do schedy spadkowej nie ma więc wpływu na obowiązek jej doliczenia do podstawy ustalania zachowku, a dokonane za życia spadkodawcy darowizny nie zmniejszą kwoty będącej podstawą należnego uprawnionym zachowku. Zwolnienie obdarowanego przez spadkodawcę z obowiązku zaliczenia darowizny na schedę spadkową pozwoli mu natomiast uzyskać majątek spadkowy o większej wartości, niż w sytuacji gdy takiego zwolnienia by nie było.
Dokonując darowizn zarówno na rzecz najbliższych, jak i na rzecz osób trzecich, warto pamiętać, że mogą mieć one wpływ na wysokość spadku, który otrzymają spadkobiercy, jak i na wysokość zachowku należnego osobom uprawnionym do jego otrzymania.
