O sukcesji wiele się pisze i wiele mówi. Liczni przedsiębiorcy głowią się nad tym w jaki sposób przekazać firmę, będącą niejednokrotnie dziełem ich życia i ich największą pasją, swoim dzieciom lub wnukom. Dla zyskania szerszej perspektywy warto jednak cofnąć się o krok w przyjętym toku myślenia. Zanim bowiem rozważymy jak przekazać nas biznes, zastanówmy się, jaki tak naprawdę jest nasz cel.
Podsumowanie
- Przed przystąpieniem do wdrażania procesu sukcesji warto zastanowić się jakie cele powinna ona realizować.
- W sukcesji biznesu nie chodzi tak naprawdę o przekazanie firmy dzieciom przez rodziców, ale o uczynienie firmy odporną na zmiany pokoleniowe przy jak najlepszym zabezpieczeniu interesów członków rodziny.
Czemu służy sukcesja?
Na pierwszy rzut oka wydaje się, że celem sukcesji jest przekazania własności i uprawnień zarządczych w firmie rodzinnej następnemu pokoleniu. Niewątpliwie jest to prawda, ale udana i przemyślana sukcesja, powinna również realizować inne założenia.
Przede wszystkim wydaje się, że proces przekazywania władzy i własności powinien być rozłożony w czasie . Kluczowy charakter ma więc etapowość, pozwalająca zarówno sukcesorowi jak i nestorowi oswoić się z nową sytuacją. Z perspektywy sukcesora istotne jest stopniowe zwiększanie zakresu obowiązków, dzięki czemu zyska on niezbędny czas na naukę zarządzania oraz poznanie rodzinnej firmy od podszewki. Nestor natomiast, powinien wykorzystać ten czas na wdrożenie sukcesora oraz, jeżeli zamierza całkowicie wycofać się z biznesu, na znalezienie sobie zajęcia poza firmą. Może to być nowe hobby, a może wieloletnia pasja. Może też być inwestowanie odłożonych środków. Istotne jest to, żeby nestor nie został z dnia na dzień pobawiony swojego głównego życiowego zajęcia przy jednoczesnym braku alternatywny dla zagospodarowania czasu.
Odporność na zmiany
Z perspektywy firmy płynność przejścia sprzyja również innemu celowi sukcesji, jakim jest zachowanie biznesu w niepogorszonym stanie pomimo zmiany warty. Zarówno pod względem organizacyjnym jak i prawnym firma powinna być przygotowana na zmianę u swoich sterów. Często zdarza się, że dla realizacji zarówno tego założenia, jak i sukcesji w o ogóle, niezbędne jest przeprowadzenie reorganizacji nakierowanej na zmianę formy prawnej. Szczególnie nieprzyjazne z perspektywy sukcesji są firmy prowadzone w ramach jednoosobowych działalności gospodarczych, ponieważ nie tylko nie jest możliwe przekazywanie, nawet częściowe, własności w nich za życia przedsiębiorcy, ale również ich dziedziczenie wiąże się z licznymi ryzykami oraz utrudnieniami. Umożliwienie kontynuowania działalności i zapewnienie trwałości firmy na lata wymaga zatem w wielu przypadkach przedsięwzięcia odpowiednich działań przygotowawczych. Polegają one zazwyczaj na przekształceniu albo aporcie prowadzonej działalności do spółki. W przypadku natomiast, gdy działalność jest już prowadzona w formie spółki lub grupy spółek, warto rozważyć utworzenie struktury holdingowej lub podział podmiotu w celu oddzielenia od siebie różnych typów działalności zróżnicowanych pod względem przychodów lub ryzyka. Popularną praktyką jest również wydzielanie nieruchomości do odrębnej spółki, co z kolei służy ochronie majątku w przypadku pogorszenia się koniunktury gospodarczej oraz problemów płynnościowych firmy.
Odnalezienie wspólnego gruntu
Kolejnym celem sukcesji, nie zawsze oczywistym, jest pogodzenie interesów sukcesora i nestora. Cele jednych i drugich mogą być bowiem sprzeczne. Często zdarza się, ze sukcesorzy chcieliby jak najszybciej nabyć własność i prawa zarządcze w firmie i zacząć realizować swoją jej wizję. Nestorom natomiast często niespieszno jest oddać dzieło swojego życia w ręce następców. Rozwiązaniem tego problemu powinno być wspomniane wcześniej rozłożenie procesu sukcesji na etapy, tak aby obie strony miały poczucie kontroli nad sytuacją według umówionego planu oraz znały cel, do którego dążą. Uzgodnieniu oraz wdrożeniu procesu sukcesji, a także godzeniu interesów jej uczestników, sprzyja sporządzenie umowy sukcesyjnej, w której strony, w duchu porozumienia, zawrą wzajemne prawa i obowiązki odnoszące się do planowanej sukcesji.
Niezbędne jest aby taka umowa została przygotowana dla indywidualnego procesu, ponieważ nie ma dwóch takich samych sukcesji, podobnie jak nie ma dwóch takich samych rodzin ani firm. Różne są również motywacje i dążenia sukcesorów i nestorów. Zdarzają się bowiem następcy, którzy wręcz palą się do przejęcia sterów rodzinnej firmy, jak i tacy, którzy nie chcą nią aktywnie zarządzać, zadowalając się wyłącznie sprawowaniem roli właścicielsko-nadzorczej. Bywa również, że i taka rola nie odpowiada sukcesorom i optymalnym rozwiązaniem byłaby dla nich sprzedaż firmy. Podobnie rozbieżne są cele i interesy nestorów, których różnorodność mieści się na skali od „chcę jak najszybciej skończyć pracować i cieszyć się należnym odpoczynkiem” do „to moja firma i będę nią zarządzał do śmierci”. Osiągnięciu kompromisu i wdrożeniu sukcesji w sposób godzący przeciwstawne nieraz interesy, sprzyja specjalistyczne wsparcie doradcze oraz sporządzenie wspomnianej umowy sukcesyjnej.
Poduszka bezpieczeństwa
Ostatnim z najpowszechniejszych celów sukcesyjnych jest zapewnienie zabezpieczenia finansowego nestorom i sukcesorom, a często również innym członkom rodziny. Nestorzy, którzy zamierzają przekazać wszystkie lub większość praw właścicielskich sukcesorom jeszcze za życia powinni w szczególności zgromadzić odpowiedni majątek na czas emerytury. Zabezpieczenie emerytalnym mogą być nieruchomości zapewniające stały dochód lub zgromadzone zyski z działalności firmy. W braku takiego zabezpieczenia na moment rozpoczynania sukcesji, jego stworzenie jest niezbędnym elementem działań sukcesyjnych. Zbudowaniu funduszu sprzyja wspomniana wcześniej etapowość procesu sukcesji i odpowiednie rozłożenie go w czasie.
Bezpieczeństwo finansowe jest istotne również z perspektywy sukcesorów. Osoby przejmujące biznes chcą mieć poczucie, że są wynagradzane odpowiednio do ich roli i wkładu w rozwijanie biznesu. Co więcej, są to osoby w wieku produkcyjnym, często poniżej 40 roku życia, których potrzeby i oczekiwania finansowe są zwiększone z uwagi konieczność utrzymania rodziny.
Oprócz nestorów i sukcesorów zdarza się również, że finansową poduszkę bezpieczeństwa zamierza się zapewnić również innym osobom, na przykład dalszym członkom rodziny czy też dzieciom nestora, które nie chcą lub nie są zdolne do aktywnego uczestniczenia w zarządzaniu firmą rodzinną. Takie założenie należy również uwzględnić i zaplanować na etapie projektowania i wdrażania sukcesji. Może temu służyć szereg rozwiązań prawnych, których dobór jest uzależniony do indywidualnej sytuacji i zamierzeń danej rodziny.
Sukcesja w dłuższej perspektywie
Opisane wyżej cele sukcesji zostały ujęte z perspektywy dwóch pokoleń, nestorów i sukcesorów. Przeprowadzając proces sukcesji nie należy jednak tracić z pola widzenia bardziej dalekosiężnego celu, jakim jest zapewnienie trwania firmy rodzinnej na pokolenia. Z tej perspektywy celem nadrzędnym sukcesji jest stworzenie takiej sytuacji, obejmującej uwarunkowania prawne i faktyczne, w której każde kolejne pokolenie będzie przekazywało następnemu stery w firmie rodzinnej tak, aby była ona rozwijana przez długie lata i zapewniała byt całej rodzinie. Stworzeniu takich warunków sprzyja, przede wszystkim, stworzenie odpowiednich ram prawnych, które zapewnią odporność firmy na zmiany pokoleniowe. Warto również rozważyć stworzenie i podpisanie Konstytucji Rodzinnej, czyli dokumentu określającego prawa i obowiązki członków rodziny związane z uczestnictwem w firmie rodzinnej, a także zakreślenie wartości, którymi dana rodzina kieruje się w biznesie i poza nią. Konstytucja może być elementem spajającym rodzinę oraz budującym poczucie wspólnoty zarówno w odniesieniu do pozostałych członków rodziny, jak i do rodzinnego biznesu.
W końcu kto nie chciałby powtórzyć sukcesu takich wielopokoleniowych potęg jak Ford, Volkswagen czy Bosch?
Odpowiedź na pytanie jakie są cele sukcesji ma fundamentalny charakter dla kierunku i przebiegu procesu zmiany warty w firmie rodzinnej. Sukcesja biznesu to coś zdecydowanie więcej niż przekazanie firmy dzieciom; jest to proces złożony i wielowątkowy. Wspólnym mianownikiem jest jednak każdorazowo rozwój biznesu rodzinnego oraz zabezpieczenie finansowe członków rodziny.
