Kwestia „czasu” w sukcesji biznesu jest jednym z fundamentalnych wyzwań, z jakimi muszą zmierzyć się sukcesorzy oraz nestorzy firm rodzinnych. Wybór odpowiedniego momentu przejęcia steru nad firmą wymaga uwzględnienia wielu czynników, z których większość ma ściśle indywidualny charakter. W konsekwencji, optymalny czas na dokonanie sukcesji może przyjść w każdej rodzinie w zupełnie innym momencie.
Podsumowanie
- Na kwestię właściwego czasu przeprowadzenia sukcesji składa się dokonanie jej w odpowiednim momencie życia zarówno sukcesora jak i nestora oraz uwzględnienie dojrzałości organizacyjnej samej firmy, która musi być gotowa do przejęcia sterów przez nową osobę.
- Sukcesja nie powinna być traktowana jako punkt w czasie, ale raczej jako proces. Powinna mieć charakter ewolucyjny, a nie rewolucyjny.
Sukcesja jako ewolucja
Sukcesja biznesu w firmach rodzinnych musi być postrzegana jako proces, a nie określony moment. W szerokim znaczeniu tego słowa można powiedzieć, że sukcesja, powinna rozpocząć się nawet na kilkanaście lub kilkadziesiąt lat przed objęciem stanowiska zarządczego przez sukcesora. Za niezwykle istotne uznaje się kształtowanie świadomości o istnieniu firmy już od momentu, gdy sukcesorzy są jeszcze dziećmi. Ważne jest uświadomienie powiązania firmy z rodziną oraz jej znaczenia dla rodziny, zarówno w aspekcie materialnym, jak i pozamaterialnym. Z biegiem czasu, sukcesorzy powinni być coraz bardziej oswajani z przedsiębiorstwem, poprzez jego ciągłe poznawanie oraz utożsamianie się z nim, a w konsekwencji poczucie przynależności i dumy z istnienia firmy rodzinnej. Na etapie wchodzenia w dorosłość istotne będzie podjęcie przez sukcesora pracy, chociażby dorywczej, w firmie. Ma to na celu nie tylko dalsze poznawanie funkcjonowania przedsiębiorstwa od podszewki, ale także występowanie wobec pracowników w roli potencjalnego następcy. Styczność z firmą rodzinną oraz rozumienie zasad jej funkcjonowania mogą również pomóc sukcesorowi w podjęciu decyzji dotyczącej kierunku kształcenia; silne przekonanie o chęci współtworzenia rodzinnego biznesu może rzutować na wybór kierunku studiów związanego z zarządzaniem przedsiębiorstwami lub branżą, w której działa firma rodzinna.
Odpowiedni czas przejęcia sterów firmy rodzinnej
Wybór adekwatnego czasu na przekazanie władzy w firmie rodzinnej będzie zależał przede wszystkim od gotowości i chęci do objęcia steru przez sukcesorów oraz do przekazania im tych sterów przez nestorów. Jest to ściśle powiązane z etapami ich życia oraz etapem rozwoju biznesu. W firmach założonych relatywnie niedawno, czyli mających 10-15 lat, refleksja na temat przekazania działalności następnemu pokoleniu nie jest, zazwyczaj, jednym z priorytetowych zagadnień rozważanych przez ich założycieli. Odmienna perspektywa pojawi się natomiast w firmach istniejących dłużej, w tym w szczególności tych, które powstały krótko po powstaniu w Polsce wolnego rynku. Twórcy takich firm są osobami mającymi więcej niż 50 lat, przez co uzasadnione staje się pytanie o losy firmy oraz ich samych w okresie emerytalnym. Co jeszcze istotniejsze, drugie pokolenie tych rodzin składa się zazwyczaj z osób dorosłych i odpowiednio ukształtowanych do rozpoczęcia kariery zawodowej bądź już aktywnych zawodowo. Nierzadko są to osoby, które zdobyły już określone doświadczenia na rynku pracy, w firmie rodzinnej lub poza nią.
Pułapki zbyt wczesnej bądź zbyt późnej sukcesji
Większość przedsiębiorców jest silnie przywiązana do założonej przez siebie firmy. Trudno się temu dziwić, wszak prężnie działająca firma rodzinna jest zazwyczaj dziełem ich życia, któremu poświęcili bardzo wiele czasu i wysiłku przez wiele lat swojego życia. To właśnie firma stanowi centrum ich aktywności zawodowej oraz źródło utrzymania.
Pełna sukcesja firmy, a więc przekazanie jej do swobodnego zarządzania przez sukcesora, może spowodować wiele szkód w przypadku, gdy następca nie został do tego odpowiednio przygotowany. W sytuacji, w której sukcesor nie nabędzie niezbędnych kompetencji oraz nie zbuduje dostatecznej pewności siebie, może okazać się, że podejmowane przez niego decyzje będą nietrafione, pomimo największych starań i najlepszych chęci. Pozyskanie wielu umiejętności niezbędnych do zarządzania firmą oraz bazowej wiedzy z zakresu ekonomii, finansów, prawa i księgowości jest niezbędne dla każdego prezesa, chociażby małej lub średniej firmy. Do tego należy dodać jeszcze wiedzę o branży bądź, w wielu przypadkach, określoną wiedzę specjalistyczną. Przejęcie firmy przez sukcesora, który nie zdążył posiąść wszystkich niezbędnych narzędzi do zarządzania, siłą rzeczy uniemożliwi mu skuteczne zarządzanie organizacją.
Przeciwną sytuacją, lecz również niekorzystną dla firmy rodzinnej, jest zbyt długie zwlekanie z przekazaniem firmy następnemu pokoleniu. Powodem takiego stanu rzeczy jest zazwyczaj niechęć lub niegotowość nestora do ustąpienia miejsca sukcesorowi. Nierzadko okazuje się, że nestor nie wyobraża sobie funkcjonowania poza swoją organizacją lub też zwyczajnie trudno mu znaleźć w życiu inne cele niż dalsza aktywność zawodowa. Co więcej, nestorzy nie mają często zaufania wobec kompetencji i wiedzy przedstawicieli młodszego pokolenia. Zbyt późne pojawienie się woli przekazania firmy następcom, może wiązać się w szczególności z brakiem chęci po stronie sukcesorów do przejęcia biznesu. Osoby, posiadające ugruntowaną pozycję zawodową poza firmą rodzinną, niekoniecznie będą chciały porzucić dotychczasową karierę w celu podjęcia się prowadzenia biznesu rodzinnego. Również w przypadku dzieci pracujących w firmie rodzinnej, zbyt późna sukcesja może paradoksalnie wiązać się z analogicznymi problemami do tych, które występują przy przedwczesnej sukcesji. Skoro bowiem sukcesor przez większość życia pozostawał, z organizacyjnego punktu widzenia, w cieniu nestora, to istnieje duże ryzyko, że nie będzie on w stanie posiąść wszystkich niezbędnych kompetencji oraz rozwinąć pożądanych cech charakteru do zarządzania biznesem, gdyż cechy te nigdy nie były przez niego rozwijane. Skoro problem przedwczesnej sukcesji wiązał się z nienabyciem „jeszcze” określonych umiejętności przez sukcesora, to spóźniona sukcesja niechybnie zdeterminowana będzie przez niezdolność do nabycia tychże umiejętności „natychmiast”.
Do rzeczywistego przejęcia władzy w firmie, oczywiście przy założeniu, że taki model będzie preferowany przez obie strony procesu sukcesyjnego, powinno dojść w momencie możliwie stycznym dla każdej z trzech perspektyw:
- perspektywy sukcesora, jego zdolności organizacyjnych, przywódczych, jego kompetencji, pewności siebie i gotowości poniesienia odpowiedzialności za firmę oraz odpowiednio dojrzałego, lecz nie zbyt późnego etapu życia;
- perspektywy nestora, rozumianej jako chęć i gotowość do wycofania się z aktywnego, codziennego zarządzania i przekazaniu swobody decyzyjnej następcy;
- perspektywy firmy rodzinnej, jako organizacji, w której w sposób dynamiczny zachodzą rozmaite procesy, oraz na którą składa się grupa pracowników, którzy muszą mieć zaufanie do sukcesora oraz jego kompetencji.
