Sprzedaż firmy rodzinnej często jest postrzegana jako alternatywa dla procesu sukcesji. Wskazuje się, że przedsiębiorca powinien rozważyć taką ewentualność w szczególności, gdy na horyzoncie brak następców posiadających kompetencje do dalszego rozwoju i prowadzenia firmy lub w przypadku, gdy owi sukcesorzy nie są zainteresowani przejęciem rodzinnego biznesu. Należy jednak zauważyć, że wspomniane rozwiązania dotyczące przyszłości rodzinnego przedsiębiorstwa nie zawsze muszą się wykluczać, a na pytanie, czy możliwe jest ich pogodzenie należy odpowiedzieć twierdząco. Przyjrzyjmy się zatem sytuacji, w której sukcesor pozostaje w firmie po jej sprzedaży.
Podsumowanie
- Sprzedaż firmy rodzinnej nie wyklucza pozostania sukcesorów w jej strukturach.
- Pozostawienie sukcesora w firmie rodzinnej po jej zakupie może być korzystne z punktu widzenia inwestora, z uwagi na wiedzę sukcesora na temat rynku, na którym dane przedsiębiorstwo funkcjonuje oraz znajomość otoczenia biznesowego spółki, jak i osobiste relacje z jej kontrahentami lub pracownikami.
- Wzajemne relacje pomiędzy sukcesorem pozostającym w spółce i inwestorem przejmującym nad nią kontrolę, jak również pomiędzy sukcesorem a samą spółką powinny zostać uregulowane za pomocą właściwych rozwiązań korporacyjnych, spisanych w ramach umowy wspólników oraz kontraktu menedżerskiego.
Sukcesor, jako wspólnik mniejszościowy i członek zarządu
Sytuacji, w których możliwe, a wręcz konieczne jest pogodzenie sprzedaży firmy z przekazaniem jej – przynajmniej w części – na rzecz przyszłych pokoleń, jest wiele. Należy pamiętać, że dobrze przeprowadzony proces sukcesji powinien być rozłożony w czasie koniecznym do wdrożenia następców przedsiębiorcy w annały biznesu. Można zatem wyobrazić sobie sytuację, w której potencjalny inwestor, zainteresowany zakupem firmy, pojawi się już w trakcie takiego procesu, w momencie w którym sukcesor przejął już większość obowiązków zarządczych w rodzinnym przedsiębiorstwie, a nestorzy – pomimo zachowania uprawnień właścicielskich – nie angażują się już w bieżącą działalność firmy. W takiej sytuacji inwestor – w szczególności podmiot spoza grona inwestorów branżowych, często nie znający specyfiki rynku, na którym funkcjonuje przedsiębiorstwo, może być skłonny rozważyć pozostawienie w firmie sukcesora, jako mniejszościowego wspólnika oraz członka zarządu. W omawianym scenariuszu Inwestor nabędzie bowiem kontrolny pakiet udziałów, który umożliwi mu nieskrępowane podejmowanie decyzji, co do działalności operacyjnej, a brak przejęcia 100% udziałów firmy rekompensować będzie możliwość korzystania z wiedzy sukcesora o bieżącej działalności firmy i jej otoczeniu biznesowym.
Decyzja o pozostaniu sukcesora w firmie może mieć także pozytywny wpływ na relacje kadry zarządzającej z pracownikami przedsiębiorstwa po jego sprzedaży. Należy bowiem zauważyć, iż często pracownicy firmy rodzinnej to osoby zatrudnione w niej od wielu lat i towarzyszące jej na każdym etapie rozwoju. Często mogą oni dysponować wiedzą o specyfice działalności firmy, której nie posiada inwestor, co może prowadzić do potencjalnych konfliktów. Pozostawienie w firmie „znajomej twarzy” będącej swego rodzaju pomostem pomiędzy starym i nowym może sprzyjać efektywnemu transferowi kontroli nad organizacją.
Pozostawienie sukcesorów w przedsiębiorstwie może być elementem decyzji właściciela. Nestor, kierując się chęcią zabezpieczenia funkcjonowania firmy – będącej dziełem jego życia – w przyszłości, jak również przez wzgląd na interes swoich następców, może uzależnić podjęcie rozmów o sprzedaży przedsiębiorstwa od deklaracji inwestora, iż przynajmniej przez pewien okres od transakcji zagwarantuje dalszy udział sukcesorów w firmie będącej przedmiotem sprzedaży.
Na marginesie warto zaznaczyć, że pozostanie w rodzinnym biznesie po jego sprzedaży jest – co do zasady – korzystne dla sukcesora. Rozwój rodzinnego biznesu przez doświadczonego inwestora może się bowiem wiązać z perspektywą uzyskania w przyszłości wyższej ceny za udziały pozostającego w nim członka rodziny. Nadto sukcesor może być zmotywowany aby pozostać w spółce z uwagi na możliwość zdobycia cennego doświadczenia, jak również z uwagi na możliwość kontynuowania dziedzictwa rodzinnego.
Umowa wspólników
W sytuacji, w której sukcesor pozostaje w firmie rodzinnej po jej sprzedaży, jako udziałowiec mniejszościowy, koniecznym jest precyzyjne uregulowanie jego relacji z inwestorem. Wzajemne prawa i obowiązki wspólników w ramach realizowanego przedsięwzięcia biznesowego powinny zostać spisane w formie umowy wspólników, której zawarcie powinno stanowić jeden z elementów zamknięcia transakcji sprzedaży firmy rodzinnej.
W pierwszej kolejności wskazać należy, iż postanowienia umowy wspólników powinny określać elementy ładu korporacyjnego spółki po transakcji, do których należą m.in. skład zarządu spółki (oraz rady nadzorczej, jeżeli taki organ miałby zostać powołany) oraz sposób jego powoływania, jak również zasady odbywania zgromadzenia wspólników spółki oraz katalog czynności, których dokonanie przez spółkę uzależnione jest od uzyskania zgody zgromadzenia wspólników lub rady nadzorczej. Ten ostatni element ma w omawianym przypadku znaczenie szczególne. Co do zasady, inwestor jest zainteresowany nabyciem większościowego pakietu udziałów spółki, a co za tym idzie powinien mieć możliwość wywierania decydującego wpływu na jej działalność. Sukcesor natomiast – z reguły – pozostaje wspólnikiem mniejszościowym. Nie oznacza to jednak, iż powinien on zostać pozbawiony jakiegokolwiek wpływu na podejmowanie strategicznych decyzji dotyczących spółki. Umowa wspólników powinna bowiem być wyważona i uwzględniać zarówno uprawnienia inwestora, wynikające z jego pozycji, jako wspólnika większościowego, jak również zabezpieczać interesy sukcesora będącego mniejszościowym udziałowcem. Ochrona interesów wspólnika mniejszościowego może być realizowana w szczególności poprzez wprowadzenie do umowy katalogu czynności, których realizacja wymaga zgody obu wspólników. Do czynności takowych należy w szczególności zaliczyć podejmowanie uchwał w przedmiocie zmiany umowy spółki lub istotnych jej postanowień, jak również rozwiązania spółki, podwyższenia lub obniżenia jej kapitału zakładowego, czy też podejmowanie decyzji w przedmiocie zbywania lub obciążania przedsiębiorstwa spółki lub jego kluczowych aktywów. Katalog wspomnianych czynności powinien każdorazowo uwzględniać zarówno specyfikę branży, w której działa dany podmiot, jak również rolę, jaką sukcesor pełni w jego strukturach.
Poza elementami ładu korporacyjnego umowa wspólników powinna określać także zasady zbywania udziałów przez jej wspólników. Co do zasady inwestor, zainteresowany utrzymaniem zaangażowania sukcesora w realizowane przedsięwzięcie biznesowe w danym okresie czasu, będzie oczekiwał, iż możliwość zbycia udziałów przysługujących sukcesorowi w tym okresie będzie wyłączona. Jednocześnie po upływie przedmiotowego okresu racjonalnie działający inwestor powinien mieć zagwarantowane prawo pierwokupu udziałów mniejszościowego wspólnika, gdyby ten zamierzał takowe udziały sprzedać. Umowa wspólników może również przewidywać szereg praw opcyjnych, przysługujących wspólnikom w związku ze zbywaniem udziałów, w tym prawo sukcesora do żądania od inwestora, aby ten wykupił mniejszościowy pakiet udziałów, jak również prawo inwestora do żądania sprzedaży przez sukcesora przysługującego mu pakietu udziałów na jego rzecz lub na rzecz określonej osoby trzeciej. W każdym przypadku umowa wspólników powinna w sposób niebudzący wątpliwości określać cenę, bo jakiej powinien następować wykup udziałów przysługujących wspólnikowi mniejszościowemu. Nadto omawiana umowa powinna określać zasady spłaty spadkobierców sukcesora.
Umowa wspólników to stosunkowo złożony dokument, a właściwe sformułowanie jego postanowień oraz ich późniejsze przeniesienie na grunt umowy spółki może mieć kluczowe znaczenie dla należytego zabezpieczenia interesów obu wspólników spółki po transakcji, jak również na kształtowanie ich wzajemnych relacji podczas realizacji wspólnego przedsięwzięcia biznesowego.
Kontrakt menedżerski
W odróżnieniu od umowy wspólników, która reguluje wzajemne relacje pomiędzy sukcesorem i inwestorem, jako wspólnikami spółki, kontrakt menedżerski odnosi się do relacji pomiędzy spółką a członkiem rodziny, który pozostaje w firmie po jej sprzedaży, jako osoba nią zarządzająca lub biorąca udział w zarządzaniu.
Kontrakt menedżerski powinien regulować w szczególności prawa i obowiązki sukcesora, jako osoby prowadzącej sprawy spółki, jego odpowiedzialności względem spółki za działania wykonywane na jej rzecz, jak również określać wynagrodzenie przysługujące sukcesorowi z tego tytułu. Inwestor natomiast powinien w szczególności zadbać o uregulowanie we wspomnianym dokumencie zasad poufności, jak również zakazu konkurencji obowiązującego sukcesora względem działalności spółki.
Sprzedaż firmy rodzinnej nie wyklucza pozostania w jej strukturach sukcesorów, którzy mogą pełnić rolę wspólników mniejszościowych oraz członków organów w dotychczasowej spółce rodzinnej po jej przejęciu przez inwestora. Za takim ukształtowaniem transakcji przemawiać może wiedza sukcesora na temat rynku, na którym dane przedsiębiorstwo funkcjonuje oraz znajomość otoczenia biznesowego spółki, jak i osobiste relacje z jej kontrahentami lub pracownikami. Wzajemne relacje pomiędzy inwestorem a sukcesorem pozostającym w spółce, jak również pomiędzy spółką a sukcesorem powinny zostać uregulowane za pomocą właściwych rozwiązań korporacyjnych spisanych w ramach umowy wspólników oraz kontraktu menedżerskiego. Doradcy Grant Thornton posiadają doświadczenie i wiedzę, wypracowaną w praktyce, podczas realizacji szeregu transakcji dotyczących sprzedaży biznesu. Nasi eksperci zapewniają kompleksowe wsparcie na wszystkich etapach zakupu lub sprzedaży firmy, w tym w szczególności wsparcie w wypracowaniu i negocjacjach dokumentów transakcyjnych, uwzględniając specyfikę danej transakcji oraz konieczność należytego zabezpieczenia interesów stron.
